Leren is niet altijd leuk en kan soms leiden tot de nodige frustraties. Niet alleen bij de kinderen maar ook bij leerkrachten, ouders en begeleiders. Sommige kinderen zijn meester in het mijden van deze stresssituaties. Bij andere kinderen lopen de emoties hoog op. Het zijn allemaal reacties op stress bij het leren.
Er zijn ook kinderen die zich juist helemaal terugtrekken en passief worden. Zodra er wat van hen verwacht wordt ‘geven ze niet thuis’ en lijkt het net alsof het hen allemaal niet interesseert. Let wel, dit is ook een manier om je intelligentie in te zetten want ze weten feilloos welk effect hun gedrag heeft op de omgeving.
Wat ik dan vaak zie is dat ouders of de leerkracht steeds harder hun best gaan doen om te zorgen dat het kind in beweging komt: ze leggen de taak nog een keer uit of ze doen de taak nog een keer voor. Heel goed bedoeld maar daarmee houd je wel het probleem in stand. En dat is voor niemand goed. In dit blog lees je hoe dit ogenschijnlijke afhankelijke, hulpeloze gedrag kunt omzetten naar zelfstandig gedrag en zelfsturing.
Uit de praktijk: Felix
Felix is een hele vriendelijke, pientere jongen van 10 jaar. Hij leest ontzettend graag en kan zich uren in zijn eentje vermaken met bouwen. Lego is iets dat standaard op zijn verlanglijstje staat. Hij bouwt het liefst zelfbedachte creaties.
Als het op schoolse taken aankomt, is Felix beduidend minder actief. Op school krijgt hij zijn weektaken nooit af. Het lijkt hem eigenlijk allemaal niet zo te interesseren. Erna en Gerard, de ouders van Felix maken zich veel zorgen om hem. Felix gaat niet graag naar school en als hij uit school komt dan duurt het eerst een uur voordat ze weer ‘de oude’ Felix zien: een nieuwsgierige, creatieve jongen.
Thuis aan de slag met de weektaak
Omdat de weektaken niet af zijn heeft de leerkracht met Felix en zijn ouders afgesproken dat hij de taken in het weekend afmaakt.
Erna en Gerard spreken thuis met Felix af dat hij op zaterdagmiddag aan de slag gaat met de taken.
Na veel gezucht en gesteun zit Felix op zaterdagmiddag aan de keukentafel. Erna checkt elke keer na een half uur wat hij heeft gedaan. Ze constateert telkens hetzelfde: Felix heeft zijn boeken open, zijn pen in de hand maar hij heeft nog geen letter op papier gezet.
Afhankelijk en passief
Ook nu neemt Erna weer plaats naast haar zoon en legt geduldig uit wat de bedoeling is. Hoe harder Erna werkt hoe passiever Felix wordt. Dit irriteert Erna mateloos. Bij de volgende opdracht zegt ze kordaat dat ze wil dat hij deze opdracht hardop leest. Als reactie hierop laat Felix slachtoffergedrag zien en hij smeekt haar: “mam, please, zou je alsje.., alsjeblieft deze opdracht willen lezen?? Ik beloooooof je dat ik dan de taak maak. Echt mam, je bent echt de liefste moeder als je dat wilt doen.” Kortom, Felix stelt zich erg afhankelijk op en Erna zwicht voor de charmes van haar tienjarige zoon.
Het zweet op de verkeerde rug
Het zweet zit dus niet bij Felix op de rug maar bij Erna.
Felix gooit telkens andere charmes en smoesjes in de strijd: de ene keer belooft hij zijn moeder de vaatwasser uit te pakken en de andere keer is hij zooooo moe dat hij echt niet in staat is de taak in zijn eentje te maken. Kortom, zijn creativiteit zet hij in om in een arsenaal aan ‘omkoping’.
Op een gegeven moment is de grens bij Erna bereikt. Ze heeft er schoon genoeg van. Ze weet niet meer hoe ze haar zoon in beweging moet krijgen.
Vaste patronen
Erna neemt contact met mij op en ze vertelt haar ervaring: “Henriëtte, Felix is een lieve, creatieve jongen. Ik snap nu wel waarom hij zijn weektaak niet afkrijgt op school. Hij dwaalt de hele tijd af en verzint telkens smoesjes en ik ben zo stom dat ik daar intrap. Ja je zegt het goed, ik red hem de hele tijd. Hij kijkt me dan weer aan met zijn blauwe ogen en ja dan smelt ik weer. Kan me wel voor de kop slaan. Maar goed, ik weet niet hoe ik dit vaste patroon moet doorbreken.”
5 tips voor bewustwording en zelfsturing
Het kan de ouders van Felix helpen om inzicht te krijgen in de reden achter het gedrag. Erna moet een duidelijke grens leren stellen en opkomen voor haar eigen behoefte. En Felix krijgt meer zelfvertrouwen als hij zichzelf leert aansturen.
Om deze doelen te bereiken gaf ik Erna de volgende 5 tips:
- Smeed het ijzer als het koud is.
Kies een goed moment waarop je het gedrag van Felix kunt bespreken. Dus niet vlak voordat hij weer aan de slag moet maar op een heel ander moment. Bijvoorbeeld als je samen de hond uitlaat of tijdens een autoritje. Voordeel is dat je elkaar niet aan hoeft te kijken. Stel Felix vragen die hem bewust maken van zijn gedrag en laat hem tegelijkertijd inzien wat het voordeel zou kunnen zijn als hij deze vaardigheid leert.
Voorbeeld: “Felix, hoe vind jij dat het gaat met de weektaak? Bij andere taken zie ik dat je juist altijd zo mooi zelfstandig bent. Wat is er nodig om ervoor te zorgen dat jij de schoolopdrachten ook zelfstandig maakt en dus tijd overhoudt voor je hobby’s?” - Bespreek de behoefte achter het gedrag.
Het is vooralsnog niet duidelijk waarom Felix zich zo afhankelijk opstelt en de taken zo traag maakt. Zijn de taken te makkelijk, te moeilijk, te weinig uitdagend, weet hij niet hoe hij moet opstarten en heeft hij alleen een zetje nodig, mist hij kennis om de taak te maken, heeft hij een visuele kapstok nodig? Of is het juist jouw gedrag waardoor de situatie in stand gehouden wordt? Door dit samen te analyseren leert Felix zichzelf beter kennen en kan hij in de toekomst ook beter zijn behoefte verwoorden. - Voorkom dat je gaat preken en geef een ik-boodschap.
Houd de communicatie feitelijk, kort en bondig en voorkom dat je vervalt in aanklaaggedrag of twijfeltaal. De kans is dan namelijk groot dat Felix afhaakt of in de verdediging gaat. ‘Felix, jij bent een ontzettende luie donder’ klinkt heel anders dan ‘ik merk dat ik zo langzamerhand degene ben die de taken maakt. Dit is niet de bedoeling. Ik wil wil een jongen zien die actief aan de slag gaat en die alleen hulp vraagt als het nodig is.’ - Communiceer je eigen behoefte en stel een duidelijke (liefdevolle) grens.
“Felix, ik wil je best helpen als je een taak niet snapt maar ik ga niet meer naast je zitten totdat de taak af is. Zaterdag is ook mijn vrije middag. Ik wil ook graag iets voor mezelf kunnen doen.” - Zorg voor voorspelbaarheid, structuur en leer hem omgaan met uitgestelde aandacht.
Spreek van tevoren af welke taken Felix af moet hebben en wat hij kan doen als hij een taak niet snapt.
Hoe gaat het nu met Felix?
Erna ging met deze tips aan de slag en het wierp vruchten af:
Erna: “Nadat ik met jou had gesproken, heb ik met Felix de volgende dag een goed gesprek gehad. Hij vertelde dat hij het lastig vindt om zelfstandig in beweging te komen en het fijn vindt om de eerste taak even samen te maken. Hij gaf aan dat hij vaak zo’n vol hoofd heeft en eigenlijk geen idee heeft waar hij moet beginnen. Kortom, hij heeft nog chaos in zijn hoofd en kan hierin nog niet zelfstandig orde scheppen. Een visueel stappenplan helpt hem nu om de taak planmatig te maken. Hij bouwt nu routine op en we zien nu dat zijn zelfvertrouwen groeit.
We hebben nu ook de afspraak gemaakt met de leerkracht dat zodra hij heeft laten zien dat hij de opdracht onder de knie heeft, hij niet meer het hele werkblad hoeft te maken. Deze afspraak is tegelijkertijd een mooie uitdaging voor hem want we zien nu veel meer betrokkenheid en de wil om de taak zorgvuldig uit te voeren.
En ik heb geleerd dat ik eerst moet tellen tot tien voordat ik hem direct te hulp schiet. En ik moet oppassen dat ik niet teveel ga dwingen. Veel meer loslaten dus: het zweet op de juiste rug en zelf op laten opdraaien voor de gevolgen.
Uiteraard zet hij van tijd tot tijd zijn charmes nog wel in maar ik heb dit sneller door en ben me veel bewuster van mezelf.”
De leerkracht van Felix: “Op school laat Felix nu veel vaker zijn wensen horen met betrekking tot wat hij wil leren. Kortom, mooi pro-actief gedrag. En ik laat Felix ervaren dat het werkt want nu merkt hij ook dat hij veel meer ruimte krijgt voor een eigen invulling van de weektaak.
En het heeft me bewust gemaakt van het feit dat ik even moet loslaten dat het niet gaat om de kwantiteit. Ik bespreek nu met Felix waar het resultaat aan moet voldoen. Ik laat Felix zelf vertellen hoe hij dit doel denkt te bereiken. Ik zie nu dat hij veel planmatiger en netter te werk gaat. En hij ziet het zelf als een uitdaging om de vijf items die hij moet maken, foutloos te doen.”
Felix: “Ik voel me veel beter nu ik weet wat ik moet doen. Ik heb meer rust in mijn hoofd. Ik krijg mijn taken sneller af en ik ben heel blij dat ik van meester Louis meer tijd krijg om de dingen te doen die ik echt leuk vind om te leren.”
Leestips:
- Het boek waarvan je wilde dat je ouders het hadden gelezen – Philippa Perry
- Kinderen zijn geen puppy’s , de kracht van zelfsturing in opvoeding – Jürgen Peeters
- Zo kun je mij bereiken – Patricia Antersijn
- How2talk2kids – Adele Faber en Elaine Mazlish
Zeer herkenbaar! Wij zagen dit bij onze zoon als peuter al gebeuren… Met zijn groot verbaal talent krijgt hij alles voor elkaar. Bv als 3 jarige in een winkel met rolluik bij de ingang, zorgen dat hij te zien kreeg hoe dat werkte (medewerker liet hiervoor klanten even wachten om in en uit te lopen). In groep 1 deed hij helemaal niets, dus onderzoek naar IQ. Kwam 90 uit met harmonisch profiel. Gedrag op school ging achteruit. Op de gang gezet als 5 jarige, werd een feestje met leerlingen uit hogere groepen… Schooltassen 1 naar Jenaplanonderwijs. Die juf begreep hem. Cito E score, vond de juf echt niet kloppen. Dus apart afgenomen en kwam A score uit. Door naar groep 3. Zoon wilde er niet naar toe want hij kon nog niet lezen en schrijven. Praten als brugman dat hij dat daar juist ging leren. Met zijn bijdehante bakkie kreeg hij voor elkaar dat de juf dacht dat hij niet kon lezen, zoon weigerde ook gewoon. Bv woord als Melk, lukte hem echt niet. Thuis liet hij echter ook niet veel zien hoor. Maar met opruimen viel er een boek en in een split seccond las hij ,Zuidelijk halfrond hardop voor! Werkjes werden uiteindelijk door de juf gedaan… Mooi dacht onze jongen, hij hoeft dus niets te doen…. Schoolwissel 2 kwam eraan want qua gedrag ging hij in sloopmodus. Uit 2e iq onderzoek ( wij en school konden ons niet vinden in 1e iq uitslag) kwam disharmonisch profiel. Verbaal 127, performaal 98. Hoogbegaafdheids kenmerken waren gezien en advies was hem ook zo te gaan benaderen. School 3 (SBO, voltijd HB afdeling) hebben we voor de start de leerkrachten geïnformeerd over zijn talent van werk ontwijken waarbij de valkuil is gezien dat wanneer een leerkracht denkt (door het gedrag dat zoon toont!) hij iets niet kan, je als juf zo ineens zijn werk kan zitten maken. Nou daar zouden ze niet intrappen… Toch gebeurd. Zoon zat inmiddels in groep 7, kreeg spelling op groep 4 niveau en rekenen op groep 5. Ik ben zelf leerkracht en had al eerder via rekentoetsen gecheckt of hij hiaten had, niet 1! Zoon wilde niet meer naar school… Optie van deze school was om hem bij de gewone SBO afdeling te plaatsen daar zou hij beter op zijn plek zijn. Daar zijn wij niet mee akkoord gegaan. Wat hadden we hem graag thuis les gegeven, maar dat mocht niet van leerplicht ambtenaar. Schoolwissel 4, regulier basisschool voor 1 jaar. Hier trof hij een juf die niet in zijn gedrag trapte. Hij moest ineens zelf werken. Tuurlijk ging dit niet zonder strijd, maar nu eind groep 8 weet hij dat hij er bij deze juf gewoon niet mee wegkomt… Wij houden ons hart wel vast voor VO, volgend jaar. Hij gaat MAVO doen, waar hij nu gemotiveerd voor is.
Tjonge Anita, wat is jullie zoon gezegend met ouders die hem goed zien en die hem steunen. Die leerkuil is er eentje die vaak gemeden wordt door creatieve hb’ers. Ik hoop dat er weer iemand op zijn pad komt die hem vanuit vertrouwen meeneemt en die hem laat ervaren dat die kuil niet zo ‘scary’ is als dat ie lijkt. Step by step, veel liefde/humor, lange adem en houd vertrouwen.