Hoogbegaafde kinderen, hun ouders en hun leerkrachten komen op het gebied van onderwijs een aantal flinke uitdagingen tegen. Eén van die uitdagingen is: hoe hou je ze gemotiveerd?
Veel talentvolle leerlingen gaan naar school omdat het moet. Het plezier in leren hebben ze al lang verloren. Ze zijn hun motivatie kwijt. Vroeg of laat leidt dit er onvermijdelijk toe dat ook hun prestaties tot stilstand komen.
Als leerlingen afhaken of hun talenten niet benutten, is het belangrijk erachter te komen wat de drijfveren achter dit gedrag zijn. Motivatie is immers de prikkel die mensen ertoe beweegt om iets te doen of om ergens naar te streven.
Als de prestatie tot stilstand komt
Wanneer de prestaties van een kind tot stilstand komen, is dat een ernstige situatie. Het roept onverschilligheid en moedeloosheid op bij het kind. Als wat hij doet er niet meer toe doet, wat maakt het dan nog uit? Apathie ligt op de loer en soms leidt dit zelfs tot depressiviteit.
Een kind dat niet gemotiveerd is om te presteren, zal eerst onderpresteren. Door verlies aan succeservaringen na verloop van tijd zal hij helemaal niets meer doen. Belangrijk is om het kind zo snel mogelijk uit de negatieve spiraal te krijgen; hoe eerder een kind weer gemotiveerd raakt, hoe beter.
Uit de praktijk:Tobias
Tobias zit in groep 8 van een Daltonschool bij meester Mark. Volgens de overdracht van zijn collega is Tobias een talentvolle leerling die niet vooruit te branden is en regelmatig de les verstoort. Meester Mark ziet het als een uitdaging om Tobias te motiveren maar zijn eerste pogingen zijn tevergeefs. Tobias’ reactie is steevast: “Boeit me niet.” Meester Mark vindt het lastig om een moment te vinden om rustig met Tobias in gesprek te komen. Zodra om drie uur de bel gaat, is het Tobias die als eerste zijn jas aan heeft om naar huis te gaan.
Investeren in de relatie
Gezien het feit dat de werkhouding zorgelijk is en de leerresultaten achteruit hollen, besluit meester Mark na drie uur een afspraak te maken met Tobias en zijn ouders. Hij hecht veel waarde aan een goed contact met zijn leerlingen en wil graag inzicht krijgen in de interesses van Tobias daarom besluit hij de afspraak thuis te maken.
Een bijzondere hobby
Het is maandagmiddag vier uur. Meester Mark belt aan bij de familie Veldman. Terwijl hij plaats neemt in de woonkamer, loopt Eveline, de moeder van Tobias, richting de garage om haar zoon te halen. Ze aarzelt even en besluit meester Mark te vragen of hij even mee wil om Tobias te halen. Als meester Mark de garagedeur opent ziet hij in eerste instantie alleen maar schaalmodellen van vliegtuigen. Opeens steekt er een blonde kuif boven de werkbank uit. Tobias is bezig om de laatste hand te leggen aan een vleugel van een Boeing 747 . Meester Mark kijkt zijn ogen uit. “Dus daarom heb jij ’s middags altijd als eerste je jas aan.”
Luchtvaarttechniek
Niet veel later zitten ze samen aan de thee en vertelt Tobias honderduit over zijn hobby. Meester Mark ziet opeens een totaal andere jongen dan de jongen in zijn klas; zo somber en stil als hij op school is, zo opgewonden en spraakzaam is hij thuis.
Zijn moeder legt intussen een fotoboek op tafel. Voor op het album staat een foto van een man in uniform. “Ja”, vervolgt Tobias, “dit is mijn opa. Hij weet alles van vliegtuigen. Ik wil net als mijn opa alles leren over luchtvaarttechniek,” zegt Tobias opgewonden. Niet veel later zit Tobias achter de pc:”Ja, ik heb het gevonden. Ik wil net als mijn opa naar de Technische Universiteit in Delft. Daar leer je alles over luchtvaarttechniek.” Voor meester Mark een uitgelezen moment om Tobias te vragen hoe hij dit doel kan bereiken.
Het is inmiddels half zes als ook de vader van Tobias aanschuift. Tobias vertelt enthousiast dat hij van meester Mark over 4 weken een powerpointpresentatie mag houden over luchtvaarttechniek.
Matching en stretching
De investering in de relatie met leerling Tobias heeft ervoor gezorgd dat meester Mark weet waar het probleem bij Tobias lag. Door het huisbezoek zag hij waar zijn leerling warm voor liep. Dit bracht hem op het idee om Tobias maar eens een opdracht te geven met betrekking tot zijn hobby. We noemen dit ‘matchen’: aansluiten bij bestaande interesses.
Geleidelijk aan zal meester Mark het veilige kennisdomein van Tobias gaan oprekken; met kleine stappen zal hij de breedte en diepte opzoeken. Dit noemen we stretchen.
Duidelijke afspraken
Meester Mark maakt duidelijke afspraken waar de opdracht aan moet voldoen. Om Tobias goed te betrekking geeft hij hem ruimte voor eigen inbreng. En zo komen ze tot een compromis.
Meester Mark besluit de afspraken in een contract te zetten, waaronder zowel hij als Tobias een handtekening zetten.
Hoe is het nu met Tobias?
Tobias heeft gisteren zijn powerpointpresentatie afgerond met een welverdiende 9. Vanmiddag komen Lars en Anton bij hem spelen. Ze waren zo enthousiast over zijn spreekbeurt dat ze graag wat meer willen zien van de vliegtuigmodellen die Tobias thuis heeft staan. Aan het einde van de middag gaat Tobias ook nog even kijken naar de ruimtevaartverzameling van Anton; een onderwerp waar Tobias zich de komende periode in wil verdiepen.
De extra tijd die meester Mark in zijn leerling heeft moeten investeren is het meer dan waard geweest. De voortdurende bron van onrust en discussies is passé; de werkhouding van Tobias is enorm verbeterd en ook de leerresultaten verbeteren geleidelijk aan. Meester Mark hoeft Tobias nauwelijks meer aan te sturen.
Tips voor de leerkracht
- Investeer in het contact met je leerling. Een bezoek aan de thuissituatie kan bijvoorbeeld meer inzicht bieden in de interesses van een kind. Het kost tijdelijk extra werk maar het levert per saldo uiteindelijk extra veel op. Niet alleen voor het kind maar ook voor jezelf.
- Zoek aansluiting bij de favoriete vrije tijdsbesteding van een kind. Je kan het kind zo helpen om over het dode punt heen te komen. Dit betekent soms dat je moet afwijken van het reguliere lesprogramma.
- Matching en stretching zijn goede manieren om een vastgelopen leerling weer op gang te krijgen.
- In de loop van het begeleidingsproces zal de verhouding matching : stretching veranderen van een hoog matchingspercentage naar een hoog stretchingspercentage.
- Duidelijke regels zijn een ‘must’ voor succes. Begin met het uitleggen van het doel en laat de leerling meedenken in het bereiken van het doel. Zo maak je hem eigenaar van zijn leerproces en heeft ie niet het gevoel dat hij ‘klemgezet’ wordt.
- Er is de meeste kans op succes om demotivatie te overwinnen wanneer binnen de driehoek kind-ouders-school gelijke regels gelden.
- Uitgangspunt in de begeleiding is dat je vertrouwen hebt in de leerling. Feedback op het proces kan dan al voldoende zijn om het einddoel te bereiken.
Sommige hoogbegaafde kinderen hebben echter toch een helder kader nodig. Met hen kun je een tweesporenbeleid afspreken: enerzijds positieve bekrachtiging bij goed gedrag en feedback en een passende sanctie bij verkeerd gedrag, Belangrijk om dus van tevoren met de leerling te bespreken wat je wilt zien maar dat je het kind wel ruimte geeft om hierin mee te denken. Het moeten afspraken zijn waar je het samen over eens bent. Spreek je vertrouwen uit. Bespreek waar de grens ligt en laat het kind meedenken over een consequentie. Op die manier creëer je voorspelbaarheid en geef je structuur.
Meer lezen?
- Motivatie binnenstebuiten van Huub Nelis & Yvonne van Sark
- Deze boeken over mindset en talentontwikkeling
- Deze boeken over hoogbegaafdheid voor leerkrachten
Smart-Ease helpt
Herken jij je kind/leerling in Tobias en vraag je je af hoe je hem of haar het beste kunt begeleiden?
