Veel hoogbegaafde kinderen houden ervan om hun hersenen lekker te laten kraken. Een leuke manier om dit te doen, is het spelen van spellen. Behalve de grote hoeveelheid overbekende spellen zoals memory en kwartet, bestaan er ook spellen die extra nadruk leggen op het gebruik van leervaardigheden en denkstrategieën. Deze spellen hebben de laatste jaren flink aan populariteit gewonnen en het aanbod is behoorlijk gegroeid.
Wist je dat deze spellen uitstekend als leermiddel ingezet kunnen worden in de klas?!
Over de drempel
Er is een groep kinderen die in eerste instantie zal terugdeinzen voor het spelen van een spel. Dat kan ermee te maken hebben dat ze bang zijn om te verliezen, of gewoon een hekel hebben aan elke vorm van competitie. Maar ook het idee om onder tijdsdruk te moeten presteren, kan een drempel vormen. Daarom is het goed om te weten dat bij een groot deel van deze spellen winnen of tijdsdruk niet aan de orde zijn. Eigenlijk zijn het driedimensionale puzzels, met als voordeel dat de puzzel tastbaar wordt gemaakt en dus niet helemaal in gedachten hoeft te worden opgelost, maar ook zichtbaar en voelbaar is. Bovendien wordt zo meteen een beroep gedaan op de ruimtelijk-visuele waarneming. Kinderen die eenmaal de smaak te pakken hebben van deze spellen, zullen vaak ook makkelijker de stap zetten naar spellen waarbij wel sprake is van tijdsdruk of winnen en verliezen.
Wat voor spellen zijn er?
Grofweg zijn deze spellen te verdelen in vier groepen:
Logische denkspellen voor 1 persoon, waarbij aan de hand van aanwijzingen een verbinding moet worden gelegd tussen punten, stukken op de juiste plek moeten worden gelegd of stukken moeten worden verschoven. Voorbeelden: GoGetter, Chocolate Fix en Rush Hour.
Logische denkspellen voor meerdere personen, waarbij elke speler probeert het snelst of het slimst te zijn. Voorbeelden: Vlotte geesten en Blokus
Coöperatieve denkspellen: spellen waarbij niet tegen elkaar, maar met elkaar wordt gespeeld en waarbij moet worden overlegd en samengewerkt om een gezamenlijk doel te bereiken. Voorbeelden: Max de kat, De geheime gang.
Reken- en taalspellen die ‘traditionele’ leerstof op een speelse manier benaderen, zoals Equilogic en Granny Apple, maar ook Scrabble, dat weer helemaal ‘hot’ is door de populariteit van Wordfeud.
Meer dan alleen leuk
Behalve dat ze leuk zijn om te doen, laten deze spellen kinderen spelenderwijs wennen aan hindernissen die ze ook in een andere context tegenkomen, bijvoorbeeld op school. De succeservaringen die ze tijdens het spelen opdoen, dragen bij aan hun vermogen om ook op andere momenten zelfstandig te werken, hindernissen te overwinnen en op niveau te presteren. Voorbeelden van vaardigheden die met behulp van spellen kunnen worden gestimuleerd, zijn:
Zelfstandig werken: logische denkspellen voor 1 persoon bevatten vraagstukken met een oplopende moeilijkheidsgraad. Het laagste niveau is laagdrempelig en introduceert de spelregels en strategieën stapsgewijs. Het gevoel er zelf uit te kunnen komen is erg prettig voor kinderen die zelfstandig werken lastig vinden. Bovendien kan elk kind zo zelf het niveau opzoeken dat bij hem of haar past.
Concentratie en motivatie: De ervaring leert dat deze spellen van nature zelfs snel afgeleide leerlingen uitlokken tot geconcentreerd en gemotiveerd werken. Wanneer hierdoor vraagstukken worden opgelost, worden concentratie en motivatie gekoppeld aan een positieve ervaring, wat concentratie en motivatie in andere situaties bevordert.
Fouten durven maken: Sommige kinderen zijn erg bang om fouten te maken (faalangst) of eisen van zichzelf dat ze alles perfect doen (perfectionisme). Omdat denkspellen niet (zoals schoolwerk) worden nagekeken, kan een deel van deze druk wegvallen, terwijl toch wordt gewerkt met dezelfde leervaardigheden. Het uitproberen en bijstellen van verschillende oplossingen tot de juiste is gevonden wordt bij spellen veel minder als ‘fout’ en ‘erg’ ervaren. Dit kan ertoe bijdragen dat ook fouten maken in andere situaties als minder negatief wordt ervaren, zodat kinderen uitdagingen beter aandurven en niet onder hun niveau blijven hangen.
Samenwerken: Voor het succesvol spelen van collectieve spellen moeten alle spelers hun krachten bundelen. Ze moeten kunnen overleggen en hierbij zowel hun eigen ideeën onder woorden brengen als luisteren naar andermans ideeën.
Omgaan met tijdsdruk en verliezen: tijdsdruk en verliezen zijn dingen die je in het leven nu eenmaal tegenkomt, bijvoorbeeld bij een toets die binnen bepaalde tijd moet worden gemaakt, of tijdens de gymnastiekles. Ook dit zijn waardevolle vaardigheden die op een speelse wijze kunnen worden geoefend. Dit kun je heel geleidelijk opvoeren, bijvoorbeeld door een spel met de factor competitie of tijdsdruk eerst een paar keer te spelen zonder puntentelling of tijdslimiet.
Metacognitieve vaardigheden
Behalve bovenstaande vaardigheden worden kinderen bij het spelen van dit soort spellen uitgedaagd om na te denken over de gekozen aanpak. Want hoe doe je zo’n spel? Ga je in het wilde weg dingen proberen, of wil je de oplossing eerst in je hoofd uitwerken en dan pas neerzetten? Hoe ga je om met het materiaal: is het handig om het te ordenen, of laat je het rommelig om je heen liggen en hoe beïnvloed dit het succes bij het oplossen? Wat doe je als je vastloopt: begin je helemaal opnieuw, of ga je één stapje terug? Wat doe je als je het makkelijk vindt: blijf je op dat niveau, of kies je voor een moeilijkere opdracht en ga je de uitdaging aan?
Denkspellen zijn niet alleen een mooie manier om thuis tegemoet te komen aan de behoefte van kinderen om hun hersenen te gebruiken. Ze zijn ook prima inzetbaar in reguliere klassen en plusklassen, maar ook bijvoorbeeld in een praktijk voor kindercoaching. Voor leerkrachten en andere begeleiders biedt het spelen van deze spellen namelijk een prachtige gelegenheid om metacognitieve vaardigheden in een ongedwongen gesprek te benoemen en te koppelen aan andere situaties, bijvoorbeeld in de klas. Zo help je kinderen zich bewust te worden van hun manier van denken en handelen op verschillende gebieden en help je ze strategieën te ontwikkelen waarvan ze de rest van hun leven veel plezier zullen hebben!
Uit de praktijk: Bas
Bas is 9 en zit in groep 6. De leerkracht van Bas zat twee maanden geleden met de handen in het haar. Bas is namelijk een begaafde leerling die de laatste maanden niet vooruit te branden was. Ondanks het feit dat de leerkracht hier consequenties aan verbonden had, bleef het werktempo onverminderd laag. Leerkracht Jos peinst zich suf: “Hoe kan dit toch?”
Vrijdag voor de vakantie; zoals gewoonlijk mogen alle leerlingen spelletjes meenemen. Bas komt met een tas vol spellen de klas binnen. Samen met Joris speelt hij Blokus. Het valt Jos op hoe fanatiek Bas is. Hij is vrolijk en erg spraakzaam. Een hele andere Bas dan tijdens de reguliere lessen. Om 12:00 vraagt meester Jos aan Bas of hij de spellen nog even samen met hem mag bekijken. Meester Jos geeft aan dat hij zo’n verschil ziet tussen de Bas van vanochtend en de Bas tijdens de reguliere lessen. Bas: ”Ik vind de reken- en taallessen zo saai. De vragen zijn te makkelijk. Ik leer er niets van. Ik dwaal dan de hele tijd af en denk aan allerlei dingen waar ik thuis mee bezig ben.” Meester Jos probeert te achterhalen wat Bas gaat helpen om vlotter en met meer plezier te werken.
Hoe is het nu met Bas?
Inmiddels zijn we twee maanden verder. Bas heeft als eerste het rekenwerk af en duikt de kast in om Rush Hour te spelen; hij is nu bij level 30. Meester Jos is blij dat hij weer een gedreven en vrolijke Bas terug heeft. Wat hij gedaan heeft om het werktempo te verhogen?!:
- Samen met Bas heeft hij een dagplanner gemaakt; Bas werkt nu zelfstandig alle taken af.
- Het basiswerk rekenen en taal is gecompact en Bas krijgt aanvullend en uitdagend verrijkingswerk.
- Als de taken op de dagplanner klaar zijn, mag Bas een keuze maken uit de denkspellen die meester Jos een tijd geleden heeft aangeschaft. Deze staan nu standaard in de kast.
Niet alleen Bas is happy, ook zijn klasgenoten laten zich graag uitdagen door de denkspellen!
Meester Jos is inmiddels enthousiast ambassadeur van de denkspellen. Zijn collega’s hebben inmiddels ook al ruimte gemaakt in de kast.
Inspiratie opdoen?! Deze winkel heeft een zeer ruim assortiment, je krijgt advies op maat en je kunt heel veel spellen uitproberen: Spellenspeciaalzaak De Dondersteen.
Spellen van Smartgames en Thinkfun zijn overigens ook online verkrijgbaar. Klik op de links om te kijken welke spellen er zoal zijn. Misschien een idee om in plaats van cadeautjes voor je verjaardag, aan de kinderen een kleine bijdrage te vragen voor een denkspel voor de klas. Het mes snijdt dan aan twee kanten.
Op de hoogte blijven?
