Frustratietolerantie

Hoogbegaafde kinderen, hun ouders en hun leerkrachten komen op het gebied van onderwijs een aantal flinke uitdagingen tegen. De komende maanden zal Smart-Ease steeds een van die uitdagingen beschrijven en op basis van praktijkvoorbeelden tips aandragen om met die uitdaging om te gaan. In dit vierde deel: de uitdaging van de frustratietolerantie.

Veel intelligente kinderen hoeven zich zelden in te spannen en kennen nauwelijks faalervaringen. Zodra ze iets moeten doen wat niet meteen lukt, slaat de frustratie toe. Voor ouders en leerkrachten valt het niet mee om activiteiten voor deze kinderen te vinden die niet te makkelijk zijn, maar waarbij ze ook niet meteen afhaken. Een veelgehoorde opmerking is dan ook: “Heb je een kast vol uitdagend materiaal en dan is het nog niet goed!” Hierdoor kunnen kinderen, ouders en leerkrachten makkelijk gedemotiveerd raken.

Uit de praktijk: Wouter

“Nee, dit vind ik geen leuke oefening.” Deze reactie hoorde ik in het begin vaak van Wouter. Hij vond oefeningen óf te saai, óf te makkelijk, óf te moeilijk. Wouter is hoogbegaafd en dyslectisch. Lezen en spellen kosten hem erg veel moeite. Wouter gaf snel op als iets niet in één keer lukte, niet alleen op school, maar ook thuis. Als Wouter een spel of taak na één keer voordoen niet snapte, haakte hij af. Zijn ouders gaven aan dat Wouters interesse vaak van korte duur was. Zijn moeder verzuchtte: “Ik weet niet meer wat ik moet bedenken om zijn interesse te wekken. De kast staat vol met denkspellen en we hebben techniekdozen aangeschaft, maar alles staat ongebruikt in de kast.”

Vluchtgedrag
Het leren ging bij Wouter aanvankelijk probleemloos. Rekenen had hij altijd binnen een mum van tijd af. Het leesproces kwam wat traag op gang, maar uiteindelijk behaalde hij binnen de gestelde tijd de AVI-niveaus. Dat Wouter alleen maar stripboeken las, verbaasde zijn moeder niets. Haar man hield immers ook niet van lezen. Spellingsopdrachten vond hij maar saai.

In groep 5 werden de spellingsopdrachten gecompact. In de vrijgekomen tijd mocht Wouter werken aan projecten. Zijn toenmalige juf wees Wouter regelmatig op spelfouten, maar Wouter vluchtte voor het probleem door allerlei verklaringen voor zijn fouten te bedenken. Nu eens was hij te veel bezig geweest met de inhoud, dan weer was hij afgeleid door schrijfkramp en de volgende keer was er weer iets anders.

Halverwege groep 6 lieten de resultaten van de Cito op het gebied van taal flink te wensen over. Daarom mocht Wouter niet meer werken aan de verrijkingsopdrachten, maar moest hij voortaan gewoon meedoen met de spellingslessen. Tijdens de spellingslessen was Wouter vaak als laatste klaar en het werk dat hij inleverde, was vrijwel onleesbaar.

Toen Wouter op verzoek van zijn ouders op een laptop mocht werken, was zijn werk wel op tijd af. Ook de spellingsopdrachten gingen beter. Maar als Wouter een opstel moest schrijven of een werkstuk maakte, wemelde het weer van de fouten. Ook nu had Wouter allerlei redenen waarom hij zoveel fouten maakte. Hij was inmiddels een meester geworden in het ontwijken van het probleem.

De oorzaak achter het probleem

Aangezien de werkhouding van Wouter nu ook op andere gebieden te wensen overliet, hij met steeds minder plezier naar school ging en vaak klaagde over buik- en hoofdpijn, besloten zijn ouders hem te laten testen. Wouter bleek inderdaad hoogbegaafd, maar tot verbazing van zijn ouders en leerkrachten ook dyslectisch. Dit verklaarde waarom het leesproces destijds in verhouding wat traag verliep en waarom hij zoveel problemen had met spellen.

Een korte spanningsboog
Uit de test bleek ook dat Wouter flinke hiaten had opgelopen op het gebied van spelling. Op advies van de orthopedagoog kwamen de ouders uiteindelijk in contact met Smart-Ease. We stelden een plan van aanpak op en Wouter kwam wekelijks een uur bij me voor extra begeleiding.

In het begin was Wouter erg snel afgeleid. Bij binnenkomst vroeg hij vaak al hoeveel oefeningen hij moest doen. Vervolgens deed hij standaard een poging om te onderhandelen. Tijdens het oefenen greep Wouter elke kans om me naar aanleiding van de te spellen woorden te imponeren met kennis die hij had opgedaan bij Discovery Channel of National Geographic.

Duidelijkheid, structuur en kleine stapjes
Het werd hoog tijd om me te ‘wapenen’ tegen de bewust en onbewuste vluchtpogingen van Wouter. Door middel van een instaptoets bepaalde ik op welk niveau Wouter zat. Aan het begin van elke les legde ik kort en duidelijk uit wat we gingen doen en wat ik van Wouter verwachtte. Aanvankelijk werkten we om en om: twee spellingsoefeningen, afgewisseld met een spelletje naar keuze. De stapjes in moeilijkheid waren in het begin klein, zodat Wouter snel succeservaringen opdeed en met steeds meer plezier aan de spellingsopdrachten werkte. Geleidelijk konden we de tijd tussen de spelletjes langer maken.

Na een tijdje kwam Wouter al binnen met: “Vandaag wil ik op de toets minstens een score van 85% behalen!” We werkten zelfs aan één stuk door en speelden pas aan het einde van de sessie een denkspel. Tijdens het spelen van de denkspellen was ook een welkome gedragsverandering te zien: Wouter maakte nu wèl elk level af en beleefde daar steeds meer plezier aan. Ook thuis pakte hij regelmatig op eigen initiatief een spel uit de kast. Daarnaast werkte hij thuis op vaste dagen zelfstandig een aantal spellingsopdrachten af. Als die opdrachten af waren, mocht hij van zijn ouders Minecraft spelen op de computer.

Hoe is het nu met Wouter?
Wouter heeft de spellingstoets Cito eind groep 6 afgerond met een hoge B-score. We hebben de extra ondersteuning in de praktijk inmiddels afgebouwd. Wouter blijft thuis oefenen met lezen en spellen en ook op school doet hij gewoon mee met de spellingslessen. Daarnaast krijgt hij ook weer verrijkingsopdrachten. Er is een goede balans gevonden tussen de gewone lessen en extra uitdaging.

De moeder van Wouter vertelt: “Wij hebben geleerd dat we Wouter thuis heel duidelijk moeten maken wat we van hem verwachten. We zijn nu veel consequenter en gaan de discussie niet meer aan. Wouter is weer energiek, hij is niet meer zo snel gefrustreerd en hij zoekt nu zelf de uitdagingen”.

Alle tips op een rij:

Breng het niveau van het kind goed in kaart.
Analyseer eventuele achterliggende problemen.
Wees duidelijk in wat je van het kind verwacht.
Bied te ontwikkelen vaardigheden eerst aan in overzichtelijke stapjes, zodat het kind succes ervaart.
Maak in het begin zo nodig gebruik van extrinsieke motivatie (zoals een beloning).
Geef aan wat het einddoel is en via welke stappen dit einddoel bereikt moet worden.
Wissel inspanning af met ontspanning.
Prijs op inzet en doorzettingsvermogen.
Toon begrip en gebruik humor, maar blijf duidelijk.
Zorg dat je als ouders en leerkracht op één lijn zit bij deze aanpak.

Meer lezen

Breinlink voor ouders Gerjanne Dirksen

De 7 uitdagingen in het onderwijs aan hoogbegaafde kinderen Tijl Koenderink

Leren leren Sandra van Bijsterveld

Denken en voelen Sandra van Bijsterveld

Slim maar… Peg Dawson

Zeg vaarwel tegen uitstel! Pamela Espeland & Elizabeth Verdick

Organiseer jezelf zonder je hoofd te verliezen Janet S. Fox

Leer mindmappen….voor kids Ed van Uden

De 7 eigenschappen van happy kids Sean Covey

Ik kies voor mijn talent Luk Dewulf

www.breingeheimen.nl