Gedrag is communicatie. Maar in de praktijk zie ik vaak dat er er niet gezocht wordt naar de reden àchter het gedrag. Gedrag zou door ons als opvoeders ook gezien kunnen worden als een waarschuwingslampje. Wat zou het mooi zijn als we naar de oorzaak van het gedrag zouden zoeken en niet, zoals nu nog zo vaak gebeurt, het gedrag aanpakken met straffen of belonen.
Uit de praktijk: Sylvie
Sylvie zit al enkele maanden thuis als haar ouders contact met me opnemen. Haar moeder is radeloos. Ze hebben via de gemeente al diverse hulpinstanties over de vloer gehad. Maar Sylvie wordt met de dag opstandiger. “De tips die wij krijgen voelen niet goed. Het enige dat centraal staat is om Sylvie haar schooltaken te laten doen en om haar maar weer zo snel mogelijk naar school te krijgen.”
“Ik voel de druk op de ketel steeds hoger worden. Ik krijg sterk de indruk dat school en ook de hulpverleners ons zien als ouders die niet durven door te pakken. Ik word hier zo nerveus van. En hoe nerveuzer ik word, des te meer spanning wij zien bij Sylvie. We hebben het gevoel dat we tussen twee vuren inzitten. Op deze manier schat ik de kans steeds kleiner dat Sylvie een voet over de schooldrempel zal zetten,” verzucht Karin, de moeder van negenjarige Sylvie.
Waarom Sylvie een thuiszitter werd
De negenjarige Sylvie is hoogbegaafd. In tegenstelling tot op school, laat ze zich thuis goed horen. Op school viel Sylvie tot nu toe nauwelijks op. Het was een meisje dat zich keurig aan de regels hield. Sinds groep drie kwam Sylvie steeds vaker boos thuis. En als haar ouders haar vroegen wat er aan de hand was, kwam ze niet verder dan ‘het is saai’. De gesprekken met school leverden niet meer op dan dat de leerkracht aangaf dat ze een vrolijk meisje zag in de klas.
De aandacht voor haar boze buien kwam op de achtergrond, toen Ben, de vader van Sylvie ernstig ziek werd. Op een dag was de toen zesjarige Sylvie getuige van een epileptische aanval van haar vader. Een ervaring waar ze later liever niet over sprak. Omdat haar ouders vervolgens vaak voor onderzoek naar het ziekenhuis moesten, verbleven Sylvie en haar jongere zusjes bij oma. De oorzaak van de epileptische aanval bleek een hersentumor. Het gezin ging door een diep dal.
Na vele ziekenhuisbezoeken, operaties en chemokuren gaat het na drie jaar beter met Ben. En net nu het gezin weer een beetje uit het dal begon te klimmen, namen de heftige boze buien bij Sylvie in alle hevigheid toe. Ze begon steeds vaker weg te lopen van huis. En op een gegeven moment wilde Sylvie niet meer naar school.
De hulpverlening werd in gang gezet: Sylvie kreeg voorlopig thuisonderwijs, ouders en leerkracht kregen tips hoe om te gaan met de weerstand van Sylvie. Het doel om Sylvie zo snel mogelijk weer te laten deelnemen aan het gewone onderwijsproces escaleerde. En zo kwam Sylvie thuis te zitten. In hun wanhopige zoektocht naar passende hulpverlening kwamen de ouders via via op mijn spoor.
Lampjes uitschakelen
Ik heb de afgelopen jaren veel kinderen in mijn praktijk gehad die (tijdelijk) huis kwamen te zitten. En het waren opvallend vaak jongens. Jongens die op school boos en opstandig gedrag lieten zien. Op school werden er interventies ingezet op het gedrag. Gedrag is een waarschuwingslampje maar dit werd in alle gevallen genegeerd.
In zijn boek ‘Kinderen zijn geen puppy’s’ schrijft auteur Jürgen Peeters heel terecht dat we in een cultuur leven waarin het gebruikelijk is lichaam en emoties het zwijgen op de leggen. ‘We moeten vooral rationeel zijn. We negeren signalen van ons lichaam. Gaat er een waarschuwingslampje aan dan zijn we geneigd om dit gewoon uit te schakelen. Ironisch genoeg zouden we dat nooit bij onze auto doen,’ aldus Peeters.
Diverse redenen
De reden waarom bij een kind het waarschuwingslampje afgaat en uiteindelijk thuis komt te zitten kan zeer divers zijn: het ontbreken van passend onderwijs, het je anders voelen in de klas, het je niet begrepen voelen, ziekte of overlijden van een een ouder enzovoort. Meestal is er niet één reden voor maar meerdere. In het geval van Sylvie is het een opeenstapeling van onverwerkte traumatische ervaringen uit het verleden in combinatie met het gevoel dat ze niet gehoord en gezien werd op school.
Voordat het waarschuwingslampje afgaat
In zijn boek ‘de traumasensitieve school‘ legt Anton Horeweg heel duidelijk uit wat er gebeurt voordat het waarschuwingslampje afgaat bij het kind: ‘Het Window of Tolerancemodel is een model dat aangeeft welk stressniveau iemand heeft. Als je stress op een aanvaardbaar niveau is, kun je rustig nadenken, redeneren en je acties overdenken. Ook ben je in staat om te leren. Als de stress te hoog wordt, zijn er twee reacties mogelijk: hyperarousal en hypo-arousal. Je schiet dan uit je ‘raampje’. Op dat moment zijn logisch redeneren, rustig nadenken en leren onmogelijk.
Hyper- of hypo-arousal
Als ze rustig in de klas aan het werk zijn, geldt voor de meeste kinderen dat hun staat van arousal optimaal is. Ze bevinden zich in hun Window of Tolerance. Dat wil zeggen dat er geen stress of aanvaardbare stress is en dat hun cortex de zintuigelijke indrukken goed integreert of interpreteert. Er zijn kinderen die zich niet meer in hun Window of Tolerance bevinden maar in een staat van hyper- of hypo-arousal. Het betekent dat hun alarm is afgegaan door een (vermeende) dreiging: de één laat vlucht/mijdingsgedrag zien (flight), een ander laat angstig of huilerig gedrag zien (fright) en sommige kinderen blokkeren en krijgen niets meer uit hun vingers (freeze).
Volledig uit het dak
Een vierde mogelijke reactie op stress kan woede (fight) zijn of zoals veel ouders zeggen: ‘mijn kind ging volledig uit zijn dak.’ De omgeving schrikt hier vaak erg van. Als het kind weer gekalmeerd is, heeft het kind vaak enorm veel spijt van zijn gedrag’.
Overleven
Sylvie liet op school mijdingsgedrag zien en thuis had ze, zoals haar ouders het omschreven ‘een kort lontje’. Verplaats je maar eens in Sylvie: als je zoveel hebt meegemaakt en nog steeds meemaakt dan sta je niet op ontvangen maar dan sta je op overleven. Als je gestresst bent dan onthoud je minder goed.
__________________________________________________________________________________________________________________________
In de volgende podcast gaat Marije Hofland, ouder van een hoogbegaafd kind met een schooltrauma, in gesprek met Anton Horeweg. Een mooi gesprek waarin Marije haar ervaringen als ouder vertelt en waarin Anton uitlegt hoe een schooltrauma kan ontstaan en wat je er aan zou kunnen doen.
Bemiddeling van een Onderwijsconsulent
Inmiddels hadden de ouders op mijn advies een onderwijsconsulent ingeschakeld. Een onderwijsconsulent is een onafhankelijke deskundige op het gebied van onderwijs. Hij/zij kijkt samen met de ouders en de leerling, de school, het samenwerkingsverband en eventueel betrokken hulpverleners wat het beste bij de leerling past. Een Onderwijsconsulent maakt hierbij gebruik van zijn uitgebreide netwerk in de regio, kennis van de wet- en regelgeving, ervaring met het organiseren van maatwerk én het vinden creatieve oplossingen.
Druk van de ketel
Zowel Sylvie, haar ouders als school kregen eerst inzicht in de reden achter het gedrag. Vanuit begrip leerden de ouders en de school om hun focus op het onderwijs los te laten en het welzijn van Sylvie op nummer 1 te zetten. Hierdoor voelde Sylvie dat ze er mocht zijn. De ouders hadden voor het eerst sinds lange tijd het gevoel dat ze niet meer tussen twee vuren in stonden. De druk was van de ketel. Hun gedrag had een positieve invloed op het welzijn van Sylvie.
School werd zich bewust dat ze de ouders en Sylvie alleen maar tot steun konden zijn door interesse te tonen en te zorgen dat Sylvie niet vergeten werd door de klasgenootjes. Zo nu en dan kwam Sylvie een uurtje op school, zonder verplichtingen.
Werken aan herstel
Samen met de betrokken jeugdconsulent van de gemeente, de onderwijsconsulent, de ouders en school werd er contact gezocht met hulpverleners die het gezin op weg konden helpen naar herstel.
Door korte lijntjes en een goede communicatie vanuit de hulpverleners, konden er stapjes gezet worden naar traumaverwerking, verbinding en vertrouwen.
Karin, de moeder van Sylvie: “Nu wij zelf als ouders de richting weten en het gevoel hebben dat we het stuur weer in handen hebben, zien we dit terug in het gedrag en welzijn van Sylvie. Ze is nog zelden zo maar uit het niets boos. Ze onderneemt weer kleine dingen en wil weer leren. We weten dat het nog een tijd zal duren voordat Sylvie hersteld is en weer kan deelnemen aan het onderwijsproces. Gelukkig is school zich hier ook van bewust. We zijn zo ontzettend blij dat de onderwijsconsulent de ‘controlerende’ instanties zoals de leerplichtambtenaar en het samenwerkingsverband ervan wist te overtuigen dat wij als gezin ruimte moeten krijgen voor herstel.
Sylvie heeft ons eigenlijk geleerd dat we na een levensbedreigende situatie niet moeten doorhollen maar dat we eens even in het hier en nu moeten blijven. We moeten ons welzijn niet laten leiden door het systeem maar veel beter luisteren naar wat ons kompas ons vertelt over wat we nodig hebben. En wat is het dan fijn dat je tijdens zo’n proces gesteund wordt door deskundigen die het welzijn van ons gezin voorop zetten in plaats van de regeltjes van het systeem.”
Leestips:
- De traumasensitieve school van Anton Horeweg,
- Kinderen zijn geen puppies van Jürgen Peeters,
- Traumasporen van Bessel van der Kolk.
Uit het oogpunt van privacy zijn de namen in dit blog gefingeerd.
