Herkennen van hoogbegaafdheid en het begrijpen
"Jij ziet vast veel ouders die hun kind op een voetstuk willen zetten." Deze opmerking hoor ik heel regelmatig. Niets is minder waar. Voordat ouders me bellen, hebben ze vaak al heel wat hindernissen genomen om ervoor te zorgen dat hun kind zich weer fijn voelt of met plezier naar school gaat. En als ze er niet in slagen dit doel te bereiken, verzamelen ze de moed om me te bellen. De moed om te vertellen dat ze het vermoeden hebben dat hun kind meer kan dan het laat zien op school en dat dat mogelijk de reden is dat hun kind niet gelukkig is. 'En neeeee, hoogbegaafd zal het wel niet zijn'. Dat vinden de meeste ouders ook helemaal niet belangrijk. Het enige dat ze willen is dat hun kind weer gelukkig wordt. Herken je dat?Label 'hoogbegaafd'
"Ik haat dit woord," zegt de moeder van de achtjarige Fleur. "Het roept zoveel verwachtingen op. Verwachtingen die het kind alleen maar kunnen belemmeren." Begrijpelijk want er zijn nogal wat misvattingen over hoogbegaafdheid. Er zijn nog steeds mensen die denken dat hoogbegaafde kinderen altijd topprestaties laten zien. En dat is zeker niet altijd het geval. Dat heeft te maken met hun persoonlijkheidskenmerken. Er zit namelijk een essentieel verschil tussen hoogbegaafde kinderen en hoogintelligente kinderen. En dat is niet, zoals veel mensen denken, de hoogte van het IQ. Maar waarom zeggen we nou 'hoogbegaafd' in plaats van slim, intelligent, talentvol of meerbegaafd?Meer dan intelligentie
Er zijn veel wetenschappers die hebben nagedacht over de definitie van hoogbegaafdheid. Iedereen is het er wel over eens dat de term 'hoge intelligentie' niet volstaat om hoogbegaafdheid mee te omschrijven. Veel wetenschappers gebruiken 'een model' als ze op een beknopte manier willen laten zien waar het bij hoogbegaafdheid om draait. Binnen het onderwijs is het meest gehanteerde model voor de verklaring van hoogbegaafdheid, het model van de wetenschappers Renzulli en Mönks (1978, 2003). Volgens het drieringenmodel van Renzulli beschikt een hoogbegaafde over buitengewone capaciteiten (een IQ boven 130), een grote motivatie en creativiteit.
Het Triadisch Interdepentiemodel van Mönks breidt het drieringenmodel uit met het belang van omgevingsfactoren. Volgens dit model is de houding en de inbreng van het gezin, de school en de vrienden bepalend voor het tot uiting komen van de buitengewone capaciteiten van een kind.
Persoonlijkheidskenmerken: het 'zijnsluik'.
Zoals eerder beschreven zijn er nog steeds mensen die denken dat hoogbegaafde kinderen altijd topprestaties laten zien. En dat is zeker niet altijd het geval. Dat heeft te maken met hun zijnskenmerken.
In veel wetenschappelijke modellen ligt de nadruk vooral op de cognitieve elementen van hoogbegaafdheid. Maar wetenschappers en psychologen zijn er inmiddels gelukkig van overtuigd dat er ook sprake is van bepaalde overeenkomstige persoonlijkheidseigenschappen bij hoogbegaafden. Prof. dr. Kieboom, o.a. auteur van 'Hoogbegaafd, als je kind (g)een Einstein' is, vat deze kenmerken samen in 'het zijnsluik'. Hierin stelt zij dat hoogbegaafde kinderen allemaal individuen zijn met een eigen identiteit en kenmerken, die ook bij kinderen met een 'normale' ontwikkeling kunnen voorkomen. Hoogbegaafde kinderen vragen echter in dat opzicht een andere aanpak.
Het zijnsluik bevat vier bijzondere kenmerken, zoals weergegeven in onderstaand schema Bron: Dineke Sinke:
- Perfectionisme – faalangst
Het perfectionisme is onlosmakelijk verbonden aan hoogbegaafdheid. In dit geval wordt met perfectionisme bedoeld de hoge doelstellingen die hoogbegaafden zichzelf stellen. Deze hoge zelfopgelegde norm kan leiden tot faalangst en vluchtgedrag. Ze willen bepaalde dingen ineens helemaal niet meer doen of geven voortijdig op (denk aan de kleuter in de klas die niet wil kleuren of schilderen. Niet omdat het niet van kleuren houdt, maar omdat het allerlei bergen ziet opdoemen waaraan het niet kan voldoen: verkeerde kleur grijs, niet zo mooi als in een boek, etc.)
- Rechtvaardigheidsgevoel
Voor hoogbegaafde kinderen zijn regels en gemaakte afspraken erg belangrijk. Wat dat betreft is er op dit gebied veel raakvlak met autisme. Dit raakvlak leidt daarom vaak tot misdiagnoses.
Ook gemaakte beloftes zijn erg belangrijk. Als deze verbroken worden zonder goede reden leidt dat tot veel discussie en gezeur. Het is dus als opvoeder van groot belang dat de reden van het verbreken van de afspraak, op een duidelijke en volwassen manier wordt uitgelegd. Het rechtvaardigheidsgevoel komt ook tot uiting in idealisme. Hoogbegaafde kinderen zijn vaak erg begaan met onrechtvaardige wereldgebeurtenissen of rampen (zoals aardbevingen, bedreigde diersoorten en armoede).
- Hooggevoeligheid
Deze hooggevoeligheid kan op verschillende manieren tot uiting komen. De emotionele intensiteit en energie zal je vast niet zijn ontgaan. Soms leidt de intense waarneming en beleving tot grote angsten. Hoogbegaafde kinderen zijn vaak banger en ongeruster dan andere kinderen. Ze denken vaak meer stappen vooruit zijn zich er sterk van bewust wat er zou kunnen gebeuren.
Ze zijn zich er sterk van bewust wat er zou kunnen gebeuren. Door het gebrek aan levenservaring missen ze vaak de realiteitszin. In de ogen van anderen lijken ze van een mug een olifant te maken. Men vindt vaak dat deze kinderen afwijzingen overdreven zwaar opnemen. Dit leidt in veel gevallen tot de opmerking: ' Hij mag dan wel slim zijn maar sociaal-emotioneel is ie niet handig. Daar heeft hij nog aardig wat in te leren.' Hoogbegaafde kinderen kun je niet vergelijken met de norm. Ze maken hun eigen ontwikkeling door die voor dit kind een vanzelfsprekende ontwikkeling is. Er hebben zich veel wetenschappers gebogen over deze manier van ontwikkelen. De Poolse psychiater Dabrowski is de grondlegger van een theorie die hoogbegaafde kinderen (en volwassenen) op een andere manier bekijkt (de theorie van de overexcitabilities)
- Kritisch ingesteld
Hoogbegaafde kinderen zijn erg opmerkzaam en plaatsen vaak overal een kritische noot bij. Probleem hierbij is echter dat ze ook erg rigide kunnen zijn en dat hun interpretatie van situaties onomkeerbaar zijn. Heeft de leerkracht op de eerste dag van het nieuwe schooljaar een situatie ‘verkeerd’ afgehandeld, dan wordt dit door een hoogbegaafd kind niet vergeten. De leerkracht kan de rest van het schooljaar dan vaak niet veel meer goed doen. In de ‘strijd’ die hierop volgt zal de leerling zich heel zelden gewonnen geven.
Ook het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO noemt de volgende kenmerken van hoogbegaafde kinderen.
kenmerken van hoogbegaafde kinderen
- hoge intelligentie (IQ hoger dan 130)
- vroege ontwikkeling / ontwikkelingsvoorsprong
- uitblinken in meerdere gebieden
- gemakkelijk kunnen leren
- goed leggen van (causale) verbanden
- makkelijk kunnen analyseren van problemen
- maken van grote denksprongen
- voorkeur voor abstractie
- hoge mate van zelfstandigheid
- brede of juist specifieke interesse/ hoge motivatie /veel energie
- creatief /origineel
- perfectionistisch
- apart gevoel voor humor
- hoge mate van concentratie
Kijktip:
- De onderwijsvisie op passend onderwijs van (hoog)begaafde kinderen
Leestips:
Sommige ouders vertellen aarzelend dat ze eigenlijk helemaal niet weten of hun kind wel hoogbegaafd is. Dat is ook niet zo belangrijk. Je kind heeft een cognitief talent. En als je ziet dat je kind veel kan maar dat het dat bijvoorbeeld op school niet laat zien, dan kan dit grote gevolgen hebben. Het gaat erom wat je kind nodig heeft om weer gelukkig en productief te worden. Daar zetten we op in!