Hooggevoelig of hoogsensitief?

Eerste Hulp bij Heftige Emoties? Klik hier

Een hoge staat van energie, tomeloze nieuwsgierigheid, volledig op kunnen gaan in een taak binnen het interessegebied, een beeldende fantasie, snel afgeleid door lawaai of walgen van bepaalde geurtjes, ‘himmelhoch jauchzend zum Tode betrübt.’ Herkenbaar?

Veel hoogbegaafde kinderen zijn hooggevoelig…. Of is het nou hoogsensitief?  In de volksmond gebruiken we vaak het woord hooggevoelig.  Hooggevoeligheid en hoogsensitiviteit worden dus vaak door elkaar gehaald maar het zijn eigenlijk twee aparte zaken. Je bent hoogsensitief of je bent het niet. Een beetje hoogsensitief bestaat niet

Hoogsensitiviteit gaat over het persoonlijkheidskenmerk: je neemt veel informatie op uit je omgeving en verwerkt dit ook. Hooggevoeligheid gaat over de emotionele reactie die je door de overprikkeling op al die informatie kan hebben (Bron: Prof. dr. Elke van Hoof, 2016).

In mijn blogposts heb ik het telkens over ‘hooggevoeligheid’. Dit doe ik enerzijds vanuit een praktisch oogpunt omdat de meeste mensen ‘hooggevoeligheid’ als zoekwoord gebruiken. En anderzijds dekt het eigenlijk de lading want ik bespreek in deze blogs de emotionele reactie op de overprikkeling.

Klinisch psycholoog Prof. dr Elke Van Hoof heeft veel onderzoek gedaan naar hoogsensitiviteit.  Mocht je je willen verdiepen klik dan hier.

Hoogsensitieve hoogbegaafde kinderen verwerken informatie diepgaand: ze doen veel indrukken op en kunnen intens reageren intens op al deze indrukken. Ze reageren dus ‘hooggevoelig’ op al deze indrukken. Dit kan consequenties  hebben voor  de leerprestaties van het kind. Voor jullie als ouders en leerkrachten kan het een flinke uitdaging zijn om het kind op de juiste manier te begeleiden.

Er zijn ook kinderen met een normale ontwikkeling die hooggevoelig zijn. Maar zoals ik net al uitlegde verwerkt een hoogbegaafd kind de informatie diepgaand.  We leggen je uit hoe dat zit:

5 gebieden van gevoeligheid

Binnen de ontwikkelingsfasen van kinderen zijn gedragskenmerken gedefinieerd waaraan kinderen min of meer moeten voldoen. Als het kind zich niet volgens deze standaard ontwikkelt, komt het al snel in een hulpverleningscircuit terecht. Hoogbegaafde kinderen maken echter vaak een heel eigen ontwikkeling door. Deze is weliswaar niet standaard, maar wel gezond en vanzelfsprekend voor dat individuele kind.

De Poolse psychiater/psycholoog Dr. Kazimierz Dabrowski (1902-1980) is de grondlegger van de theorie van ‘the positive desintegration,’ bekijkt hoogbegaafde kinderen (en volwassenen) op een andere manier. Hij onderbouwde zijn theorie met uitgebreid biografisch, klinisch en empirisch onderzoek, waarbij hij zich vooral richtte op (hoog)begaafde mensen. Hij beschreef hoogbegaafdheid niet vanuit IQ, maar vanuit het ontwikkelingspotentieel dat zichtbaar wordt binnen vijf gebieden van gevoeligheden:

  1. Psychomotorisch
  2. Zintuiglijk
  3. Intellectueel
  4. Beeldend
  5. Emotioneel

1. Psychomotorisch

Hoogbegaafde kinderen die psychomotorisch gevoelig zijn, zijn actief en energiek. Ze zijn beweeglijk, praten snel en zijn fysiek nadrukkelijk aanwezig. Als ze gespannen zijn, praten ze onophoudelijk en handelen ze impulsief. Deze kinderen hebben vaak zenuwtrekjes, zijn intens gedreven, overgeorganiseerd en/of competitief. Deze eigenschappen zorgen ervoor dat ze vaak de misdiagnose ADHD krijgen.

2. Zintuiglijk

Hoogbegaafde kinderen die zintuiglijk gevoelig zijn, zijn intens gevoelig voor ervaringen met hun zintuigen, Ze kunnen ergens enorm van genieten, of er juist een grote afkeer van hebben (denk maar aan geurtjes). Hoogbegaafde kinderen verwerken zintuiglijke informatie diepgaander dan gemiddelde mensen. Om te onderzoeken welke zintuigen extra gevoelig zijn kun je een Sensorisch Profiel afnemen.

Sensorisch profiel

Afname van een Sensorisch profiel kan meer inzicht bieden in de verwerking van zintuiglijke prikkels. Dit profiel wordt gevormd door een vragenlijst die door de ouders of (vanaf 11 jaar) door het kind zelf wordt ingevuld. Leerkrachten laat ik vaak een Sensory Profile School Companion (een gestandaardiseerde vragenlijst voor observatie in de klas) invullen.

De resultaten van deze profielen kunnen ook bij (hoog)begaafde kinderen veel duidelijkheid geven over hoe zij prikkels verwerken en welke mogelijke invloed dit heeft op het leren en de communicatie. Bovendien worden leerkrachten en ouders zich bewust van hun eigen gedrag en de invloed hiervan op de prikkelverwerking van een kind. Dat is de reden waarom ik me geschoold heb in de sensorische informatieverwerking: om (hoog)begaafde kinderen, hun ouders en leerkrachten hulp te kunnen bieden met de verwerking van prikkels in de groep en thuis.

Wat is sensorische informatieverwerking?

Sensorisch betekent zintuiglijk. Onze zintuigen vangen informatie op van binnen en buiten ons lichaam. Die informatie hebben we nodig om te kunnen overleven en functioneren in het dagelijks leven. We moeten ons veilig voelen en ons kunnen aanpassen aan wisselende omstandigheden.

Als we het over zintuigen hebben, denken we meestal aan het zicht, het gehoor, de reuk, de smaak en de tastzin. Maar ook onze ‘verborgen’ zintuigen zijn heel belangrijk: het evenwichtsorgaan, het gevoel uit de spieren en gewrichten en het gevoel vanuit onze inwendige organen. Bij activiteiten gebruiken we al die verschillende zintuigen tegelijkertijd.

De informatie die binnenkomt via de zintuigen, komt samen in het zenuwstelsel, dat alle binnengekomen prikkels verwerkt. Zo weten we steeds wat er in ons lichaam en in de omgeving gebeurt en kunnen we daarop reageren. De zintuigen spelen ook een belangrijke rol in het regelen van de activatie en alertheid.

De manier waarop we zintuiglijke prikkels ervaren en erop reageren verschilt van mens tot mens. Bij sommige kinderen verloopt de verwerking van zintuiglijke informatie niet zo vanzelfsprekend en soepel als eigenlijk zou moeten. Ze nemen informatie rommelig waar en ervaren prikkels sterker of juist minder sterk dan hun leeftijdsgenootjes.

Binnen de Sensorische Informatieverwerking zijn vier soorten reacties te onderscheiden waarin ieder mens zich in bepaalde mate kan herkennen:

  • Prikkels opzoeken
  • Prikkels vermijden
  • Gebrekkig registreren
  • Gevoelig zijn voor prikkels

3. Intellectueel

Hoogbegaafde kinderen die intellectueel gevoelig zijn, willen situaties begrijpen en zoeken naar de waarheid. Ze kunnen erg vasthoudend zijn in het oplossen van problemen. De kinderen hebben een enorme leerhonger en lezen alles wat los en vast zit. Ze houden van analyseren en van denken over denken (metacognitie). Hoogbegaafde kinderen zijn intens nieuwsgierig en kunnen scherp waarnemen. Als iets interessant is, kunnen ze zich erg goed concentreren.

Ze beleven morele en ethische zaken intens. Problemen in de samenleving, het milieu, normen en waarden, kunnen hen erg bezighouden. Door de enorme verbeeldingskracht en het gebrek aan levenservaring kunnen ze angstig worden. Dit wordt door de omgeving vaak onterecht benoemd als ‘dit kind is sociaal/emotioneel erg jong.’
Ze hebben een hoog rechtvaardigheidsgevoel en zijn kritisch ingesteld. Ze denken in verhouding tot hun leeftijdsgenootjes veel verder vooruit. Dit leidt soms tot ongeduld, huilbuien of conflicten met hun omgeving en met autoriteit. Gevolg is dat deze kinderen onterecht gezien worden als ‘sociaal niet sterk of jong.’

4. Beeldend

Hoogbegaafden die beeldend gevoelig zijn, hebben een enorme fantasie en voorstellingsvermogen. Ze visualiseren hun verbeeldingskracht en maken veel gebruik van metaforen. Het zijn de uitvinders en verhalenschrijvers.

Beeldend gevoelige kinderen hebben vaak moeite met het verschil tussen fantasie en werkelijkheid. Dit kan soms lastige situaties opleveren (angsten, conflicten).

5. Emotioneel

Hoogbegaafde kinderen die emotioneel gevoelig zijn, ervaren intense gevoelens en extreme, complexe emoties. Deze emoties kunnen ze lichamelijk voelen: buikpijn, hoofdpijn, snel huilen, hard lachen, woede-aanvallen.
Ze voelen de emoties van hun omgeving; ze kijken soms dwars door iemand heen. Jonge kinderen die nog geen woorden kunnen geven aan wat ze ervaren kunnen voor hun omgeving een ‘spiegel’ zijn. Je ziet in het gedrag van het kind terug wat jij voelt. Als je je hier als ouder of leerkracht niet bewust van bent, kan het gebeuren dat het kind onterecht wordt terechtgewezen op zijn of haar gedrag.
Ze denken al heel jong na over de dood.

Meer lezen?

Is het bovenstaande een en al herkenning voor je? Dan is het zeker de moeite waard om je verder te verdiepen in hooggevoeligheid.

Smart-EASE helpt bij hoogsensitiviteit

Is je kind/leerling snel afgeleid? Mist het de uitleg in de klas? Is het kind/leerling onrustig? Of ziet je kind/leerling vaak wit en lijkt het of je boodschap niet binnenkomt? Komt je kind vaak boos thuis? Of heeft het in de klas vaak woede-aanvallen? Is je kind/leerling erg angstig? Heeft je kind vaak conflicten? Zit je kind/leerling niet goed in zijn/haar vel en maak je je zorgen? Smart-EASE denkt graag met je mee.

Maak nu een afspraak