Executieve functies: van slim naar zelfstandig

EERSTE HULP BIJ HOOGBEGAAFDHEID EN LEREN LEREN? KLIK HIER

Niets is zo frustrerend als te moeten toezien hoe je veelbelovende zoon of dochter worstelt met de gewone dagelijkse taken. Klasgenootjes doen trouw hun huiswerk, nemen de briefjes van school mee naar huis en oefenen topo en dictee voor het slapengaan.
Hoe komt het dat jouw zoon, die allang kan lezen en een geweldige rekenaar is, nog geen tien seconden kan stilzitten? Jouw achtjarige ruimt zonder morren zijn kamer op, maar je elfjarige kan nog geen karweitje zelfstandig uitvoeren of er is weer herrie in de tent.

Je weet dat je zoon of dochter slim genoeg is. Toch hoor je regelmatig van de leerkracht dat je kind niet de prestaties laat zien die je zou verwachten. Je gaat thuis maar weer met je kind aan de slag en voor dat je het weet ben je voor de zoveelste keer verwikkeld in een strijd. Dit komt waarschijnlijk omdat je kind bepaalde vaardigheden mist of onvoldoende ontwikkeld heeft: de zogenaamde executieve functies.

Wat zijn executieve functies?

Executieve functies maken het mogelijk om rationele beslissingen te nemen, impulsen onder controle te houden en te focussen op wat belangrijk is. Verminderde executieve functies leiden tot problemen met doelgericht gedrag. Dit kan ook voorkomen bij een hoogbegaafd kind. Een hoogbegaafd kind heeft namelijk vaak ‘last’ van een hoge sensitiviteit. Gevolgen van een hoge sensitiviteit kunnen zijn: concentratieproblemen, wegdromen, onrustige gevoelens, impulsief gedrag, dingen vergeten, slecht timemanagement enz.

Uit de praktijk: Sem

Het is maandagavond en Wilma zit naast haar zoon aan tafel. Sem moet oefenen voor het controledictee en wil beslist niet dat zijn vader dit met hem oefent. Dat is niet voor niets, want hij weet dat hij bij zijn moeder wel een potje kan breken. Sem zit met een ongeïnteresseerd gezicht onderuitgezakt op de stoel. Hij zucht en steunt als hij krassend de letters op papier zet. Als het zesde blaadje in de prullenbak belandt omdat meneer niet tevreden is over zijn werk, is bij Wilma de grens bereikt. Ze schiet ongelofelijk uit haar slof. Wilma schreeuwt en Sem huilt. Hij rent de trap op en gooit met een harde knal de deur van zijn kamer achter zich dicht.

Sem is een nieuwsgierige, pientere en welbespraakte jongen van 9 jaar. Na school is hij regelmatig te vinden op het voetbalveld of bij vriendjes. Op het eerste gezicht geen wolkje aan de lucht, zou je zeggen. Toch lopen de ouders van Sem regelmatig aan tegen het feit dat Sem schoolbriefjes vergeet, dat ze bijna wekelijks zijn gymtas moeten nabrengen en dat hij zijn huiswerk altijd tot het laatste moment uitstelt.

Wat is er met Sem aan de hand?

Bij Wilma, de moeder van de Sem, is de grens bereikt. Daarom heeft ze mijn hulp ingeroepen. Inmiddels is het mij duidelijk dat Sem veel talenten heeft, maar ook bepaalde vaardigheden mist. Hij heeft moeite met het op orde brengen van zijn spullen en laat vaak uitstelgedrag zien. Hij reageert zijn frustraties af op zijn naaste omgeving. We besluiten stap voor stap te werken aan het ontwikkelen van deze vaardigheden.

Voorspelbaarheid en structuur

“Mijn hoofd is vaak zo vol, dat ik er moe van word!” zucht Sem. Uit een gesprek met Sem blijkt dat hij behoefte heeft aan voorspelbaarheid, overzicht en structuur. Daarom maken Sem en zijn ouders met mijn hulp een planbord, dat op een zichtbare plek in huis wordt opgehangen. Op het planbord staat het dagritme. Speciale activiteiten zoals voetbal en gym zijn duidelijk zichtbaar gemaakt met een kleur, zodat Sem meteen ziet op welke dagen zijn gymtas mee moet naar school.

We maken een prioriteitenlijst en starten met een doelstelling die voor alle partijen snel succes oplevert. Sems ouders spreken met hem af dat als hij deze week elke dag zelf zijn schooltas inpakt en zijn gymtas meeneemt, ze zondag naar de bioscoop gaan. Een mooie uitdaging.

Ze maken gebruik van een aftekenlijst. Elke keer als hij zijn tas heeft ingepakt, zet Sem een vinkje op de lijst. Zo ook voor de gymtas. Na een week vertelt Sem enthousiast dat hij naar ‘Verschrikkelijke ikke’ is geweest. De eerste doelstelling is bereikt en Sem en zijn ouders hebben de smaak te pakken. Er worden doelstellingen voor de komende periode opgesteld en vol goede moed gaan ze aan de slag.

Valkuil: moederliefde

Na veertien dagen zit ik met Sem en Wilma om de tafel. Wilma vertelt dat er de afgelopen twee weken weer heel wat strijd is geweest in huize Ter Borg. Ze heeft Sems gymtas alweer twee keer moeten nabrengen. Op mijn vraag waarom ze Sems tas nabracht, reageert Wilma: “Tja… als ik dat niet doe, mag hij niet meedoen. Dat vind ik zo zielig…” Zoals zoveel ouders is ook Wilma in de moederliefdevalkuil getrapt.

De eerste week hield Sem zich keurig aan de afspraak met behulp van het afvinklijstje. De tweede week werd het lijstje niet meer consequent gebruikt. De aandacht verslapte en Sem vergat zijn tas weer. Tot grote frustratie van zijn ouders werden zij weer druk met het nabrengen van de tas.

Hoe houden we de zaagsnede scherp

Wilma en Jan hadden de eerste week een beloning gekoppeld aan het behalen van de doelstelling. Maar toen dit werd afgebouwd verslapte de aandacht van Sem. Dus de vraag was hoe we de zaagsnede scherp konden houden.

Het nabrengen van zijn tas is zowel voor Sem als voor zijn ouders geen oplossing: Sem valt weer terug in zijn oude gewoontes en zijn ouders raken gefrustreerd. Daarom wordt de doelstelling voor de week erop aangescherpt. Als Sem zijn tas vergeet, zal Wilma die niet meer nabrengen, zodat hij zelf de consequenties ervaart. De lijstjes worden weer bijgehouden en hoewel Wilma niet zo van de lijstjes is, ziet ze toch in dat Sem dit geheugensteuntje nodig heeft.

Hoe is het nu met Sem en zijn ouders?

Na twee weken belt Wilma mij enthousiast op. Het ging super. Sem was de tas maar één keer vergeten. Hij baalde zo dat hij niet mocht meedoen, dat hij de dag er op weer trouw naar zijn lijstje liep.

De lijstjes helpen Sem bij het plannen er organiseren. De familie Ter Borg werkt nu elke 14 dagen toe naar een nieuwe doelstelling. Wilma is inmiddels fan van de lijstjes. Ze gebruikt het ook voor zichzelf, want ze is zich er inmiddels bewust van geworden dat plannen en organiseren ook niet haar sterkste kant is. “Het geeft rust in mijn hoofd en in dat van Sem. Sem is supertrots dat hij zijn zaakjes goed op orde heeft. We kibbelen niet meer. We hebben weer rust in de tent.”

Alle tips op een rij

  • Breng de zwakke en sterke executieve functies in kaart
  • Maak het kind duidelijk wat de voordelen zijn als het de vaardigheid aanleert
  • Maak een prioriteitenlijst van doelstellingen waaraan je wilt werken
  • Omschrijf het probleemgedrag
  • Omschrijf het doelgedrag
  • Deel het doel op in behapbare stappen
  • Bedenk samen met het kind een plan om de vaardigheid aan te leren
  • Maak het doel zichtbaar: hang het op
  • Oefen de aan te leren vaardigheid in een rollenspel
  • Maak het resultaat zichtbaar
  • Help het kind om ‘supporters’ te vinden, die hem stimuleren bij het bereiken van het doel
  • Maak samen met het kind een plan voor het vieren van het behaalde succes als het de vaardigheid beheerst
  • Spreek duidelijk een consequentie af met het kind als het zich niet aan de afspraken houdt
  • Hou vol en blijf het kind stimuleren tot de vaardigheid is geautomatiseerd

Leesips

Slim maar…..                               Peg dawson en Richard Guare
Gedrag in uitvoering                  Diana Smidts en Mariëtte Huizinga
Kids’ skills                                    Ben Furman
Vergeten, kwijt en afgeleid       Joyce Cooper-Kahn en Laurie Dietzel

Herken jij de problemen van de ouders van Sem en wil je graag leren hoe je je kind het beste kunt helpen? Behalve bovenstaande tips of individuele begeleiding is er nog een manier om (executieve) vaardigheden te ontwikkelen: door spelletjes te spelen! Neem eens contact op of blijf op de hoogte via de nieuwsbrief.

Maak nu een afspraak

Vond je dit nuttig? Dan kun je het delen!
Geplaatst in Blog, Executieve functies, Uit de praktijk.